آیت الله ، علامه و ما

آیت الله جوادی آملی شاگرد منتقد علامه طباطبایی است و خواندن یکی از نقادی های او برای من بسیار شیرین و آموزنده بود.  او در کتاب فطرت در قرآن معتقد است که مراد از آیه اخذ میثاق(وإذ أخذ ربّک من بنی آدم من ظهورهم ذرّیّتهم وأشهدهم علی أنفسهم ألست بربّکم قالوا بلی شهدنا- اعراف/172)  بیان واقعیت خارجی است، نه ‏اینکه تمثیل باشد. به این بیان که خداوند متعالی به لسان عقل و وحی و با زبان انبیا از انسان میثاق گرفته و در واقع موطن وحی و رسالت همان موطن اخذ میثاق است[1]. لذا در باب نظر علامه پیرامون آیه میثاق را که معتقد بود مقصود آیه جنبه ملکوتی انسان‏هاست می گوید: این نظر عمیق گرچه بسیاری از لطایف قرآنی را دربر دارد و خود راهگشای مطالب فراوان دیگری است. لیکن از چند جهت موردتأمّل است[2]و از آنجا که مجال طرح این تاملات[3] در اینجا وجود ندارد به همین اشاره بسنده می کنم و به نکته اصلی می رسم.  جوادی آملی در انتهای نقادی مفصل خود خاطره ای نقل می کند که نشان گر ادب شاگرد در عین نقادی اوست:

«همه یا اکثر این اشکالات در محضر استاد علامه(رضوان‏ الله‏ تعالی ‏علیه) به عرض ایشان رسید ولی ایشان این نقدها را وارد ندانسته و بر همان نظری که تفسیرشان مرقوم فرموده ‏اند اصرار می‏ ورزیدند. حضرت استاد، همراه با اولیای الهی از عالم ملک رهیده و به عالم ملکوت یا بالاتر از آن رسیده‏اند و هر چه که یافتند حق است؛ زیرا حق برایشان روشن شده و ماییم که در تنگنای جهان طبیعت مانده ‏ایم!»[4]

این خاطره همان طور که گفتم نشان ادب در عین نقادی است اما شاید نشانه این واقعیت باشد که هر کس باید در آنچه می داند باشد و بدانیم گاه نزدیکترین افراد هم همچنان با هم مخالف باقی می مانند و در این میان، چه بهتر که گاهی طرف مقابل را بالاتر بدانیم...

 

 

---

[1] (فطرت در قرآن- صفحه 126)

[2] (همان-صفحه 129)

[3] (همان، صص129-135)

[4] (همان -  صفحه 136)

 

لایه پنهان علامه

ایشان (آیت الله انصاری شیرازی) در مباحث عرفانی آرام‎تر و منطقی‎تر و مدلل‎تر مباحث را مطرح می‎کردند. ایشان چشیده بودند و سخن می‎گفتند و تار و پود وجودشان با این مباحث بیشتر سنخیت داشت و از همین جهت عرفانی به علامه طباطبایی بیشتر عشق می‎ورزیدند و می‎فرمودند: «علامه طباطبایی یک لایه دقیق و لطیف عرفانی مخفی داشتند که هر کسی به آن راه پیدا نمی‎کرد.»
...حضرت استاد جلسه‎ای در منزل ما بودند و به من فرمودند: «کتاب گلشن راز در منزل دارید؟» کتاب را به محضر ایشان آوردم و ایشان شعری از شیخ محمد شبستری خواندند و چنان عارفانه و عالمانه توضیح می‎دادند و جلسه را منقلب کرده بودند که وصف ناشدنی است. از بدِ روزگار یکی از افرادی که معروف به فلسفه و مباحث عقلی بود، وارد مجلس شد و ایشان بلافاصله کتاب را زیر پتو مخفی کردند. ایشان مکرر به ما می‎فرمودند: «یکی از اسباب موفقیت علامه طباطبایی سلوک ایشان بود و اگر این‎گونه نبود، نمی‎توانست موفق شود. علامه با برادرش هر پنجشنبه به روضه آیت‎الله گلپایگانی تشریف می‎بردند و اگر این‎گونه سلوک نمی‎کردند، نمی‎توانستند این مطالب را در حوزه‎ها تدریس کنند و شاگردانی را تربیت کنند» آیت‎الله جوادی هم همین‎گونه است اما آیت‎الله انصاری شیرازی دراین زمینه شدیدتر هستند. برخی آقایان این ملاحظات را نمی‎کنند و برخی حرف‎‎هایی که نباید زده شود و هر کسی نمی‎فهمد و نمی‎پذیرد را مطرح می‎کنند که مشکلاتی ایجاد می‎شود. آیت‎الله انصاری شیرازی از قول علامه طباطبایی نقل می‎کردند که برخی از بدبینی‎‎هایی که نسبت به عرفاست، از خود ایشان است و می‎فرمودند که نباید جو را علیه خودشان بشورانند و اگر به دیده انصاف نگاه کنیم، خدمتی که علامه به حوزه و علوم اسلامی کرد، کمتر کسی داشت و همه این خدمات بر اساس همان سلوک ایشان بود. ‎ای کاش این سلوک را برخی دوستان رعایت کنند.

مجله پنجره ش145 ص63 - گفت‎وگو با احمد اسدی