چکیده: عصرجدید تفسیر تمدنی(غرب شناسانه) از بیانیه #گام_دوم است. چون رویکرد آقای میرباقری تمدنی است تلاش می کند بگوید دو و نیم مرحله از پنج مرحله تا تمدن اسلامی در زمان بیانیه (تا زیرساختهای دستیابی به دولت اسلامی) پیشروی شده است. میرباقری از چهره های شاخص جریان فکری #فرهنگستان_علوم_اسلامی است که از منظر اجتماعی تمدنی به اسلام نگاه می کنند و در این راه، تقابل با غرب را از همه تقابل ها بنیادی تر می دانند. او تلاش می کند تا فهم غیرتمدنی از انقلاب اسلامی را پاک کند اما می داند این کار چندان ساده نیست و حتی مرز خود با بعضی از جریان های انقلابی داخل را هم شفاف می کند...
عصرجدید اصطلاحی در بیانیه گام دوم است که آیت الله #محمد_مهدی_میرباقری برای کتاب خودش انتخاب کرده است. این کتاب گفتارهایی برای تفسیر غرب شناسانه از بیانیه #گام_دوم است که در کلیات و جزئیات مدنظر خود از بیانیه بحث کرده است.
تفسیر آقای میرباقری این است که این بیانیه تقابل انقلاب اسلامی و رنسانس را نشان می دهد و انقلاب را صرفا ضداستبدادی یا ضداستعماری نمی داند بلکه آن را تمدنی تحلیل می کند. او معتقد است انقلاب اسلامی فقط با اصل رنسانس قابل مقایسه است. (ص32) و نباید آن را فقط یک یاغی منطقه ای دانست بلکه رقیب تمدنی است. بر این اساس می گوید: فروپاشی شوروی و از بین رفتن مارکسیسم مستند به اسلام است و این حقیقت را غربی ها و غرب گراها سعی کردند پنهان کنند (ص145).
بر اساس همین رویکرد تمدنی او بیانیه گام دوم را با تنبیه الامه مرحوم نائینی مقایسه می کند. چون رساله نائینی رفتار اجتماعی مسلمانان را تئوریزه کرده کاری که بیانیه با رویکرد تمدنی (و البته با مستندات پیشینی) انجام داده است و شاید بتوان گفت این بیانیه در مقیاس وصیت نامه حضرت امام (ره) است(ص119).
رویکردتمدنی توأم با بحث غرب شناسانه است. با همین پیش فرض است که گرچه در بیانیه گام دوم به پنج مرحله (1.انقلاب اسلامی 2.نظام اسلامی 3. دولت اسلامی 4. جامعه اسلامی 5.تمدن اسلامی) تصریح نشده است ولی چون رویکرد میرباقری تمدنی است تلاش می کند تا بیانیه را اینگونه تفسیر کند: رهبر انقلاب با این بیانیه پنج مرحله تمدن سازی را در دو گام خلاصه کرده است. گویا دو ونیم مرحله (تا زیرساختهای دستیابی به دولت اسلامی)پیشروی شده است (ص91).
نویسنده از چهره های شاخص جریان فکری #فرهنگستان_علوم_اسلامی است که از منظر اجتماعی تمدنی به اسلام نگاه می کنند و در این راه، تقابل با غرب را از همه تقابل ها بنیادی تر می دانند. اگر بدانیم که در درون انقلاب اسلامی رفتار با غرب متفاوت است بهتر می توانیم این جریان فکری را درک کنیم که معتقداست: ما نه غرب گزینیم نه غرب گریزیم ونه غرب ستیزی کور را دنبال می کنیم. رویکرد ما استحاله تمدن غرب در تمدن اسلامی است. (ص75). او این نکته در بیانیه گام دوم که «توجه به پدیده های نو را در کنار پایبندی به ارزش ها است» را اینگونه تفسیر می کند: ما نباید در جهاز هاضمه غرب هضم شویم بلکه باید رویکرد استحاله داشته باشیم (ص93). وقتی سخن از استحاله غرب است بحث جهت داری علوم که در این کتاب آمده است* هم مهم است و این پرسش مهم که «چگونه با غرب و پدیده های نو روبرو شویم؟» مطرح می شود. وقتی او می گوید: حق تحفظ محتوای اسناد بین المللی غربی را عوض نمی کند (ص114)، نشان داده که معتقد است نمی شود پدیده های غربی را از غرب گزینش کرد و غرب یک فرهنگ واحد دارد.
آقای میرباقری تلاش می کند تا فهم غیرتمدنی از انقلاب اسلامی را پاک کند اما می داند این کار چندان ساده نیست و می گوید: «ممکن است پیش نویس های قانون اساسی ما – مانند قانون اساسی مشروطه- از روی غرب گرده برداری شده ولی خودش این طور نیست». همچنین آقای میرباقری متوجه تفاوت دیدگاه های درون انقلاب در مواجهه با غرب هست و می گوید: گرچه استحاله انواعی دارد ولی پدیده های نو را به تسخیر در بیاوریم و استحاله کنیم تا بتوانیم به تمدن مطلوب خودمان برسیم(ص96). میرباقری هرکسی را برای رویکرد تمدنی مناسب نمی داند و فی المثل معتقد است اندیشه های #استاد_مطهری (که عمدتاً پیش از انقلاب نوشته شده) در حد تئوریزه کرده رفتار جامعه اسلامی برای رسیدن به جامعه اسلامی نیست (ص121). بر این اساس به تلاش بعضی نیروهای انقلاب به صورت ضمنی نقد وارد می کند: سند الگوی پایه پیشرفت یکی از اشکالاتش این است که برای ایران اسلامی که در مقیاس تمدنی و در مقیاس موازنه جهانی با نظام استکباری حرف دارد نوشته نشده است و همسنخ با استراتژی امنیت ملی آمریکا نیست (ص113).
یکی دیگر از مباحث مهم کتاب در مورد بیانیه مسئله جوانان است. او با یک مقایسه مهم می گوید: در بیانیه بیست سالگی انقلاب این حد از تکیه بر جوانان که در بیانیه گام دوم هست وجود ندارد (ص139) و در ادامه معتقد است: باید یک مجموعه ای تحت عنوان امت وسط وظیفه دولت سازی را برعهده بگیرند (ص166) چون ارتباط بین ولی و کف جامعه به صورت مستقیم نیست. (ص167). از ویژگی های نگرش تمدنی آقای میرباقری استفاده از ادبیات قرآنی است هر چند این اصطلاح قرآنی را یا قرآن تفصیل نمی دهد و فقط می گوید: امت وسط قرآنی ابتدائاً به اهل بیت تفسیر می شود ولی من از تعبیر ایده می گیریم. (ص170)
یکی از مزایای رویکرد تمدنی توجه به تمدن ولی عصر (عج) است ، که در بیانیه هم تصریح شده است، هر چند هنوز در این رویکرد تمدنی بحث از ظهور در ابهام اجمال باقی مانده است. او آرمان انقلاب را رسیدن به عصرظهور و افق قابل دستیابی اش تحقق تمدن اسلامی است. (ص32) اما معلوم نیست تمدن اسلامی با ظهور است یا قبل ازظهور؟ او به خوبی آفت استعجال اشاره می کند و می گوید: ائمه اطهار به هیچ وجه دنبال دولت مستعجل نبودند و عده ای که فکر می کردند انقلابی گری یعنی دولت مستعجل ائمه را تخطئه می کردند (ص134) ولی لازم است که استعجال در بعضی جریان های انقلابی بیشتر تبیین شود. تمدن اسلامی (اگر این واژه دقیق بیان شده باشد) نسبت مهمی با طلوع خورشید ولایت در دوران ظهور دارد و ما در این مورد بیشتر نیاز به تفکر داریم.
***
پانوشت:
* او در مورد جهت داری علوم انسانی و طبیعی از دیدگاه رهبر بحث کرده است. این بحث بیت جریان فکری معاصر محل نزاع است. میرباقری به این نتیجه رسیده که در عرصه علوم پایه و علوم طبیعی به نظر می رسد رهبر انقلاب قائل به جهت داری علوم به آن معنا که در علوم انسانی بیان کردند، نیستند. (ص152) فقط به این معنا که هر دانشی به درد هر مشکلی نمی خورد به جهت داری علوم (غیرانسانی) قائل هستند. (ص152).
