دکتر رضا داوری اردکانی در چند روز اخیر دوباره گفت که غرب مکر الهی نیست: «اخیراً از من پرسیده اند آیا پدید آمدن غرب مکر الهی نیست؟ پاسخ من این است که غرب در ۴۰۰ سال اخیر براساس اندیشه و تفکر و با ظهور اراده به قدرت، پدید آمده و بر جهان مسلط شده است. اسم مکار هم گمان نمی کنم در این دوران اسم غالب الهی باشد وانگهی یک تاریخ دو هزار و پانصد ساله یا پانصد ساله نمی تواند حاصل مکر خداوندی باشد».
این اشاره بیش از هرچیز به سخن استاد او فردید است که از مکر لیل و نهار می گفت. این اصطلاح فردیدی در واقع اصطلاحی قرآنی است. فردید احیاکننده این کلمه بود. یکی از سخنان سخت و اساسی تاریخ اندیشان همین مفهوم زمانه است.
در قرآن گفت و گوی مستضعفین و مستکبرین بیان شده است. ظالمین وقتی مقابل پروردگار قرار می گیرند (برای مقصریابی) اقوالی را به هم ارجاع می دهند و نوعی مخاصمه می کنند. مستضعفین می گویند اگر شما نبودید ما مؤمن می شدیم ومستکبرین می گفتند ما شما را منعی نکردیم و شما خود مجرم بودید و مستضعفین سخنی بالاتر می گویند که : بلکه مکر روزگار (لیل و نهار) بود که ما را به کفر امر کردید ...(سبأ31-33)[1]
فایده بحث مکر لیل و نهار این است که مستضعفین تکلیف خود را می شناسند. زمانه عسرت با تعبیر مکر لیل و نهار قرآنی تر تحلیل شود و این زمانه برای مستضعفین معنادار است. تقسیم بندی استضعاف و استکبار را باید مهم بدانیم. ما نباید از استناد تحلیهای تاریخی به خداوند گریزان باشیم. سنت استدراج هم حاصل الحاد در اسماءالله است؛ یعنی استدراج هم به نحوی با اسم الهی مرتبط است. استدراج کید متین خداست: وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها وَ ذَرُوا الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمائِهِ سَیُجْزَوْنَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ ، وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ ، وَ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ ، وَ أُمْلِی لَهُمْ إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ (اعراف180-183)
داوری سعی می کند بحث را فلسفی کند تا سوءتفاهمات ناشی از مشهورات دینی را کم کند و به این دلیل بارها در طول عمر خود از به کار بردن «نفسانیت» برای سوبژکتیویته غربی اظهار ندامت کرده است! اکنون هم تلاش می کند بگوید تاریخ غربی تاریخ قدرت است نه دوران غلبه اسم مکرالهی. پیشنهاد من این است که به فعلیکم بالقران. بدانیم که مستضعفیم و بدانیم که مکر لیل و نهار رخ داده است و مستضعفین به جای کشیده شدن یه سوی فرمان مستکبرین باید هجرت کنند.
[1] وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَنْ نُؤْمِنَ بِهذَا الْقُرْآنِ وَ لا بِالَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لَوْ تَرى إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ یَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ الْقَوْلَ یَقُولُ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لَوْ لا أَنْتُمْ لَکُنَّا مُؤْمِنِینَ (31) قالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا أَ نَحْنُ صَدَدْناکُمْ عَنِ الْهُدى بَعْدَ إِذْ جاءَکُمْ بَلْ کُنْتُمْ مُجْرِمِینَ (32)وَ قالَ الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذینَ اسْتَکْبَرُوا بَلْ مَکْرُ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ إِذْ تَأْمُرُونَنا أَنْ نَکْفُرَ بِاللَّهِ وَ نَجْعَلَ لَهُ أَنْداداً وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ وَ جَعَلْنَا الْأَغْلالَ فی أَعْناقِ الَّذینَ کَفَرُوا هَلْ یُجْزَوْنَ إِلاَّ ما کانُوا یَعْمَلُونَ (سبأ33)
