تفکر توحیدی

وبلاگ هزار و یک حرف

تفکر توحیدی

وبلاگ هزار و یک حرف

این وبلاگ تلاشی برای تبیین تفکر توحیدی است

کانال تلگرامی رضاکریمی
https://telegram.me/karimireza1001

نگرشی نو به سیاست فرهنگی، نعمت الله فاضلی و مرتضی قلیچ، 416 صفحه ، انتشارات تیسا، پاییز 1392

زیر عنوان این کتاب عبارتست از : سیاست فرهنگی از دیدگاه مطالعات فرهنگی. معنای رویکرد جدید به سیاست فرهنگی این است که به جای رویکرد مدیریتی، «رویکرد مطالعات فرهنگی» مطرح شود. در رویکرد مطالعات فرهنگی هدف این است که به نوعی سازمان ها و مراکز و نهادهای مرتبط و دخیل در فرهنگ تجزیه و تحلیل و ارزیابی شود. در سیاست گزاری از منظر مطالعات فرهنگی تلاش میشود که به جای این که ما صرفاً به بحث های کارشناسی، فنی و بوروکراتیک تکیه کنیم، تکیه اصلی بر این باشد که مردم، جامعه و گروه های مختلف چه تلقی و برداشتی از فعالیت ها و برنامه های فرهنگی دارند و در واقع سیاست فرهنگی را بر اساس آنچه جامعه و گروه های اجتماعی می فهمند دنبال می کند. به طور مشخص رویکرد مطالعات فرهنگی در این کتاب، رویکردی است که به شیوه ای دموکراتیک تر مسائل فرهنگی را تجزیه و تحلیلی می کند.

یکی از مهم ترین پیام های این کتاب این است که سیاست‌گزاری فرهنگی امری مدرن است. فارغ از آن‌که چه نیت یا مقاصدی در ورای سیاست‌های فرهنگی نهفته باشد، این سیاست‌ها دارای ویژگی بی‌مانندی هستند که با مدرن شدن جوامع عجین شده‌اند. در مباحث فرهنگی کلاسیک، سیاست فرهنگی جایگاهی نداشت اما به تدریج در سالهای 1990 به بعد چرخشی در مطالعات فرهنگی به وجود آمد و سیاست فرهنگی هم در دستور کار مباحث فرهنگی قرار گرفت. لذا ضمن بیان همین ویژگی است که منابع کتاب هم منابع خارجی یا مدرن داخلی هستند. همچنین از ویژگی های مطالعاتی کتاب اشاره به قوانین و سیاستهای کشورهای مختلف است. اما همینجا نقطه ضعف کتاب هم عدم بررسی مستند و مستدل سیاستهای فرهنگی در داخل و نهادهایی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی است.

این کتاب از نه فصل تشکیل شده که فصل اول در مورد مفاهیم های نظری و ضرورت های عملی سیاست فرهنگی اختصاص است و پاسخ به این پرسش که آیا اساساً چیزی به نام سیاست فرهنگی به لحاظ نظری امکان پذیر است یا خیر. در فصل دوم به تشریح معنای مطالعات فرهنگی می پردازد. فصل سوم با ارائه دو نمونه از سیاست فرهنگی ابزاری و انتقادی در واقع نشان داده که این دو رویکرد چه شباهت ها و تفاوت هایی با هم دارند. در فصل چهارم  به بحث در زمینه مناسبات میان ایدئولوژی و سیاست فرهنگی پرداخته  و فصل پنجم به گفتمان ها و انواع سیاست فرهنگی اختصاص دارد. در این فصل  سه گفتمان اصلی سیاست فرهنگی را شرح داده شده است. گفتمان دولتی، گفتمان بازار و گفتمان ارتباطی و مدنی که هابرماس مطرح می کند. در ششمین فصل کتاب به طور خاص به کشورهای اروپایی و غرب پرداخته  و مبانی منطقی سیاست فرهنگی در کشورهایی مانند فرانسه، ایالات متحده و سوئد را به تفکیک توضیح می دهد؛ که بیان تفاوت نگرش اروپایی و آمریکایی (و آنگلوساکسون) به فرهنگ قابل توجه و تأمل است. هفتمین فصل کتاب نشان می دهد که در اثر جهانی شدن فرهنگی کشورهای جهان چه سیاستگذاری فرهنگی در حوزه فرهنگی انجام داده اند. در واقع چهار الگوی نظری سیاستگذاری فرهنگی در زمینه جهانی شدن فرهنگ معرفی و نقد شده است. فصل نهم و آخرین فصل کتاب شبیه به یک پیوست است و عنوان آن برنامه ریزی فرهنگی برای توسعه شهری و شهرهای خلاق است و مقاله ای است که کالین مرسر آن را نوشته و در این کتاب به فارسی برگردانده شده است .

 

فصل هشتم کتاب به وضعیت سیاست فرهنگی در ایران معاصر می پردازد و به صورت غیرمستقیم برخی مباحث فصل های گذشته در اینجا در مورد وضعیت ایران معاصر به کار برده می شوند. نویسنده به مناسبتهای مختلف در کتاب به تعیین نقش مردم در سیاستهای فرهنگی می پردازد و در واقع این امر نتیجه رویکرد مطالعات فرهنگی در سیاست فرهنگی است. اینجاست که نویسنده تمایل خود را به سبک نظام های لیبرالی پنهان نمی کند. چرا که «در نظام های لیبرالی، انسان گرا و نظام هایی که معطوف به ارزش های فردگرایانه دارند... مردم تعیین کننده واقعی سیاستهای فرهنگی خواهند بود» (ص321). البته نویسنده/نویسندگان سیاست تقلیل گرایی اقتصادی در آمریکا (که هر چیزی را که اقتضای سرمایه داری دارد را تعیین کننده غایت سیاست فرهنگی می داند) را رادیکال می دانند و در مقابل نیز نظام سیاسی جمهوری اسلامی را نیز افراطی می دانند چون این سیاست نه تقلیل گرایی اقتصادی را می پذیرد نه واقع گرایی اجتماعی (ص323). از این جاست که از زمان مشروطه تا به حال «بزرگترین چالش فرهنگی گسیختگی میان سطوح سیاست فرهنگی است» (ص323)،  که در ادامه کتاب تعدادی از مصادیق آن مورد بررسی قرار می گیرد. چالش دوم شکاف سیاستهای مذهبی ایران با نظام جهانی سکولار است(ص336). سومین چالش ناباروری سنت است که امکان بازتولید دخایر فرهنگی در ساختار امروز از بین رفته است.

نویسنده/ نویسندگان پس از بیان این چالشها معتقدند جامعه ایران در مواجهه با سیاست فرهنگی رسمی به نوعی «سازگاری عرفی» در مقابل قانون رسیده است که گاهی به آن عمل می کند و گاهی آن را دور می زند (ص347). در این شرایط هیچ یک از طرفین از وضع راضی نسیتند اما هیچ یک نیز به وضعیت نارضایتی انفجارآمیز نرسیده اند (ص348) و توصیه این است که باید راهی پیدا کنیم که این سازگاری عرفی حداقلی باید حداکثری شود.

به طور کلی نویسنده/نویسندگان در این کتاب معتقد به نگرش اجتماعی به فرهنگ هستند و به عبارتی دیگر: نگرش دمکراتیک و حتی نگرش لیبرال! آنها این نگرش را با عنوان «مطالعات فرهنگی» معرفی می کنند.

در  اینجا می توان گفت «نگرش مردم گرا و اجتماعی به سیاست فرهنگی» لزوماً به دیدگاه دموکراتیک و لیبرال نمی انجامد.  شاید اگر دیدگاه فوکویی در مورد قدرت و معنای گسترده گفتمان که در فصل چهارم تبیین شد در نتیجه گیری بیشتر مورد عنایت قرار می گرفت؛ به طوری که مفهوم قدرت (به معنی «شبکه ای که همه در آن گرفتارند و انسان ها و نهاد ها و ساختارها» همه مجری آن هستند» (ص195)) منتهی می شد به معنای تاریخی و وجودی «فرهنگ»؛ آن وقت دغدغه این کتاب در مورد چالش گسیختگی فرهنگی و شکاف میان دولت و مردم با زبانی دیگر و راه حلی متفاوت مطرح می گردید. چانچه که این دغدغه به صورت مکرر در آثار دکتر داوری اردکانی تحت عنوان گسیختگی فرهنگی و تاریخی دیده می شود. در هردو تقریر از فرهنگ، ایدئولوژی زدایی و عمل گرایی مورد تأکید قرار می گیرند اما در نگرش دکتر داوری لیبرالیسم هم جلوه ای از جلوه های غیبت هستی در زمان است که کل تاریخ غرب را فرا گرفته است. در نگرش لیبرال بیشتر از اینکه بر «عدالت» و «هماهنگی امور» تأکید شود بر «آزادی» تأکید می شود. در تقابل آزادی و عدالت  همچنان گسیختگی فرهنگی باقی خواهد ماند[1].

 

[1]  تقابل آزادی و عدالت در کتاب «فرهنگ، خرد و آزادی» (ویراست نشر سخن)، صص 351-353 مطرح شده است.

  • رضا کریمی

نظرات (۱)

ضمن تشکر از برادر کریمی و ارزوی توفیق در سال جدید

سال جدید را پیشاپیش تبریک میگیم


پست شما در مرجع وبلاگ نویسان استان کهگیلویه و بویراحمد حرف ناب منتشر گردید، انشالله که راضی بوده باشید.

http://harfenab.ir/node/1241
ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی