صبح روز همایش نقدکتاب دختران آفتاب هنگام آماده شدن برای خروج از منزل متوجه یادداشت همسرم شدم که روی کتاب «دختران آفتاب» گذاشته بود.
سلام
باورت نمیشه! ساعت 3و20دقیقه بامداد است و هنوز نخوابیدم؛ کتاب دختران آفتاب را خواندم گریه کردم غمگین بود. مخصوصا شهادت فاطمه. دیگه خوابم نمیاد ...
یاد گفت گوی دیشب افتادم که تو از ارزشهای کتاب می گفتی ولی من از تکراری بودن مباحثش و اینکه به درد یکی مثل من نمی خوره ...
پیش آمده که در مورد چیزی یا کسی موضع بگیرم و ازش بدم بیاد و فکر می کنم به درد نمی خوره ولی بعد از مدتی شدیداً بهش علاقمند بشم
مطالعه داستان رو اول راه ول کرده بودم ولی حرفهای تو در مورد کتاب باعث شد که دوباره شروع کنم به خواندن کتاب و فکر کردن به این سوال مهم: آیا میشه منم مثل فاطمه به سوالات دیگران جواب بدم!؟
----
داستان دختران آفتاب از زبان مریم دختر یک بازیگر مشهور سینماست که از زندگی خانوادگی اش خسته شده و تصمیم می گیرد بدون هماهنگی قبلی صبح روز حرکت اردوی مشهددانشگاه با هم دانشگاهی هایش همراه شود. با فداکاری فاطمه صندلی خالی نصیب او می شود و او همراه جمعی از دختران با سلیقه ها و روحیات مختلف راهی حرم امام می شوند. ده روز اردو طول می کشد اما از اول روابط به بحث و گفت و گو می گذرد. مهمترین ویژگی داستان گفت گوهاست در مورد ازدواج، احکام زنان، جایگاه زن در تاریخ، اشتغال زنان، الگوهای زنان، حجاب، حیا، رابطه دختر و پسر. یکی مقدس ماب و دیگری گرایشات غربی دارد و برخی شخصیتی در حال شدن دارند. اما مهم این است که همه زائر امام هستند و این حرف فاطمه است ، فاطمه قدسی، قدسی ترین شخصیت اردو.
روز دهم در حرم امام رضا مصادف می شود با واقعه انفجار حرم رضوی. فاطمه داناترین و فرهنگی ترین شخصیت داستان هم شهید می شود و چادرش را ثریا دختر بد حجاب اردو یادگاری بر می دارد. شاید با این پیام که با همه بحثهایی که شد بدانیم در باغ شهادت برای زنان هم باز است و زنان هر چند معمولاً وظیفه زینبی بر عهده دارند اما گاهی می شود مانند همسر وهب مسیحی در کربلا به فیض شهادت برسند.
----
در مورد کتاب دختران آفتاب حرفهای زیادی می شود زد و از منظرهای متفاوتی به آن نگریست. اینکه آیا می شود قالب کتاب را مطابق مولفه های داستان دانست؟ آیا سوالات پاسخ های قانع کننده دارند؟ حجم کتاب مناسب است؟ بحث ها کارشناسی شده است؟ آیا شخصیتها واقعی اند یا آرمانی؟
یک نکته از منظر من این است که کتاب یک فضای فرهنگی دارد. فرهنگی به همین معنای کار فرهنگی در نظام جمهوری اسلامی، اردو از نمادهای فرهنگی است و بحث و گفت گو هم همینطور. فاطمه هم یک فعال فرهنگی است و در مورد استاد و مرادش، که در طول داستان چند بار بدون ذکر نام از او یاد می کند، معتقد است که «ایشون «استاد» به اون شکلی که تو فکر می کنی نیستن... ایشون یه متفکر مذهبی و فرهنگی اند» (ص444).
دکتر بانکی در همایش نقد کتاب دختران آفتاب (3/11/91) بیان کردکه:
« در ارتباط با استاد فاطمه من یک حرفی داشتم : یک مظلومیتی بر شخصیت رهبری انقلاب ما هست که چه طرفداران ایشان و چه مخالفان ایشان در یک نقطه مشترکند و اون این هست که ایشان اون چیزی که معرفی میشه یک شخصیت مقتدر سیاسی است و بیشتر جلوه حقوقی و سیاسی از طرف طرفداران و مخالفان برای نسل جوان مطرح میشه و چهره فرهنگیشان محجوب میمونه. در حالیکه این درست نیست.
من در این کتاب آمدم و به عنوان معلم فاطمه ، معلمی که فاطمه جرأت نمیکنه اسمش رو بیاره، استادش را مقام معظم رهبری قراردادم و حرف هایی هم که استاد زده بود همان حرف های رهبری بود. مظلومیت ایشون هم اینکه باید این جنبه های فرهنگی را غربی ها بیشتر از ما بشناسند. دراینجا یکی از گفته های ایشون رو میگم که شما تفاوت رو ببینید: رهبری میگن اگه به زن در جامعه مسئولیتی بدیم و این مسئولیت باعث بشه که مردان زیادی بهش مراجعه کنند بخاطر این مسئولیت، هیچ دلیلی نداره که بگیم زن نباید این مسئولیت رو قبول کنه. تو صحبت های آقا اصلا یکی از ترجیع بندهایش اینه که ما باید جلوی ظلم تاریخی به زن ها را بگیریم .
بله ، استاد ایشان بودند و بیشتر بحث های فرهنگی هم از افکار ایشون گرفته شده و به این افتخار می کنم. »
اینها استناداتی هستند که می شود با اشاره به آنها کتاب دختران آفتاب را یک اثر فرهنگی تلقی کرد. البته اساسا کتاب یک پدیده فرهنگی است اما این فرهنگ معنایی عام دارد و متفاوت است از تلقی فرهنگی تبلیغی با روشهای اثرگذار. اصطلاح فرهنگی به این معنای مورد نظر کمتر در کتابها و داستان ها به کار می رود در حالی که ما در راستای مأموریتهای فرهنگی در این کشور بیشتر به رواج آن در لفظ و معنا نیاز داریم. خوب جواب دادن به سوالات نسل جوان یکی از مهمترین و بهترین کارهای فرهنگی است که در این کتاب تلاش شده که به خوبی انجام بگیرد.
یکی از ویژگی های مهم فعالیتهای فرهنگی در سایه نظام جمهوری اسلامی حضور فعال بانوان- به ویژه بانوان چادری- است که مهمترین حامی آن دیدگاه های رهبری نظام است و دکتر بانکی هم یکی از مهمترین شارحان این اندیشه به شمار می رود. حضور چشمگیر بانوان مذهبی در فرهنگ و جامعه به حدی بود که روزی تصمیم گرفتم برنامه های بدون بانوان را در شهر خودم شمارش کنم! نگاه رهبری به زن با دیدگاه بسیاری علما متفاوت است که نمونه آن را در بیان دکتر بانکی روایت کردم.
دختران آفتاب یک دفاع تمام قد از هویت زن در جمهوری اسلامی و دیدگاه ویژه رهبری آن است.
واقعا این غربت رهبری عجیب است.