یهودیان و سرمایه داری مدرن

خلاصه کتاب یهودیان و سرمایه داری مدرن   jews and modern capitalism

 نام انتخابی مترجم «یهودیان و حیات اقتصادی مدرن» است و توسط نشر ساقی در ایران معرفی شده است. نویسنده کتاب ورنر سومبارت دوست ماکس وبر (جامعه شناس مشهور و نویسنده کتاب «اخلاق سرمایه داری و  روح پروتستانتیسم») است. دو دوست آلمانی هر دو درباره راز سرمایه داری تحقیق کرده اند تحقیقی که پروتستانها و پیوریتانها را به عنوان حل معما تحلیل کرد جهانی شد و تحقیقی که پای یهودیان را به میان کشید گمنام ماند. راز سرمایه داری مدرن چیست؟ سومبارت می گوید: پیوریتانیسم جداً همان یهودیت است! (ص 260).

نوع تجارت یهودیان در کار مردم قدیم و سنتی خلل ایجاد می کرد. شکواییه های مسیحیان از شیوه های بازرگانی یهودی و حتی دروغگویی وفریب آنها فراوان است (ص128). زیر قیمت فروختن بدترین و غیر شرافتمندانه ترین کار در تجارت تلقی می شد (ص137). اما اروپا شاهد نرخ شکنی های یهودی ها بود (ص155).

خاطرات گلوکل فن هاملن (ص144به بعد) کتابی مشهور و خواندنی است از یک زن یهودی که ما را به دنیای یهودیان می برد. یهودیان بر خلاف مسیحیان آشکارا به اهمیت پول اعتراف می کردند (ص149-145). در تلمود هم از ثروت به عنوان لطف الهی ستایش شده است (ص226). ضمن اینکه جایگاه یهودیان در مقام مسئول تدارکات و تأمین کنندگان نیاز مالی حکومت ها (ص 57 به بعد) و استعداد توان یهودیان در وام دادن (322) بسیار شناخته شده است.

به نظر من مهم ترین نکته کتاب این است که یهودیان فضای تجارت را انتزاعی کرده اند و پول و اسناد اعتباری و بورس نشانه های مهم انتزاعی شدن تجارتند که توسط یهودیان در دنیای مدرن مطرح شدند. بازار سهام بازار مناسبی برای تثبیت اسناد اعتباری بود که با این بازار معاملات تجاری وِیژگیهای شخصی خود را از دست داد و معیار معامله  ارزش کل و انتزاعی سهام و قیمت روز شد(ص 92). شاید جمله «با پول همه کار می توان کرد» در صورتی درست است که بدانیم پول همه چیز را انتزاعی می کند یعنی آن را از ماهیت اصلی جدا می کند و در نتیجه می تواند با محصول جدید کاری کند که قبلاً امکان پذیر نبود! حالا جنبه  تکنیکی کار خود به جنبه ای فرعی از صنعت بدل شده است (ص 122) و سرمایه گذاران عقل تجاری دارند وآن قدرها مهم نیست که در چه شاخه ای فعالیت می کنند(ص123). در کتاب خاطرات زن یهودی آمده است که: هر یهودی آدم همه فن حریفی است (ص148). یهودیان به مرزبندی ها توجه چندانی نمی کردند و به قواعد رایج عرفی تجارت وقعی نمی گذاشتند (ص149). این یهودیان بودند که اصل جای گزینی کالا را مطرح کردند (ص160). پول وانتزاعی بودن سرمایه با روحیه یهودیان تناسب دارد (ص286). یهودیان کار ذهنی را برکار جسمی ترجیح می دهند (ص271). این یعنی یهودیان از جنبه ی شخصی زندگی درک درستی ندارند وروابط شخصی با پیوندهای غیرشخصی وانتزاعی هدفمند جایگزین کردند (ص275و274). و در واقع یهودیها دنیا را نه با چشم جان که باچشم ذهن مشاهده می کردند (ص276). کسی حق ندارد از طبیعت به صرف لذت، لذت ببرد بلکه در باره آن باید به فکر نشست وعظمت خداوند را در نظر آورد(ص238). به طور خلاصه باید ازهر آنچه که نشانه ی انسان طبیعی ودر نتیجه ناپرهیز کاری است پرهیز کرد (ص239). جالب است که ازدواج نه بر اساس شهوت بلکه باید بر اساس تبعیت از دستورات انجام شود(ص243). سرمایه داری خصلتی دارد که تفاوتهای کیفی را با تکیه بر تفاوتهای کمی صرفاً به نمایش بگذارد (ص285). در جهان سرمایه داری هیچ چیز طبیعی وجود خارجی ندارد ویهودی می تواند به آسانی بر روابط فاقد خصلت انسانی مسلط شود (ص287).

اعتقادات یهود در سرمایه داری آنها بسیار مؤثر است. یهود دینی دنیایی است به این معنی که تعصب به جهان دیگر همواره در تضاد با یهودیت بوده است (ص235). هیچ قومی به اندازه ی یهود برای مردم با سواد ارزش قائل نیست (ص270). یهود بیش از هر دینی با روشنفکری تناسب دارد و یهودیان بیش از همه مردم مدرن هستند. ثروتمند ترین یهودیان خبره ترین کارشناسان تلمود هم بودند (ص206). هیچ امتی به اندازه ی یهود اهل کتاب نبودند (ص207). یهود با خرد گرایی یا روشنفکری احتمالاً تنها دینی است که اسرار و عرفان را قبول ندارد (ص217). در کتب یهود احترام وسکوت ،مطا لعه،آگاهی از علت وجودی مراسم مذهبی مهم دانسته شده است (ص218).

یهود دین حساب و کتاب است و روابط قاعده مند حقوقی بین خداوند و قوم اسراییل بسیار قابل توجه است :یهود چیزی نیست جز قرارداد وعده و پاداش بین یهودی وخدا ودر نتیجه توزین مستمر ضرر ومنفعت ونظام پیچیده حساب وکتاب و لزوم داشتن دفتر اعمال برای هر فرد (ص219). اساساً پرهیزگاری وقانون مندی به هم مرتبط شده اند (234). هیچ واژه ای به اندازه ی tachlis (هدف) به گوش یهودیان آشنا نیست (ص278). یهود پر است از دستور و قانون. برای هر کار ضروری فرمانی وجود دارد(ص237).

البته در نزد یهودیان تعصب وقانونمندی به گونه ای است که با توسعه سرمایه داری تضادی ندارد. در دین یهود نظام اعتقادات جزمی جایی ندارد و سرشت دین یهود دارای ویژگی بارز فقدان نظم است (ص213). به علت روشن فکری سطحی در میان یهودیان می توان تعصب را دست در دست تردید به همه ی اصول دین مشاهده کرد (ص280). و قدرت انطباق یهودیان (ص281) ویژگی ای است که آنها را در تجارت با همه جهان موفق کرده است.

یهودیان در تاریخ منزوی بودند و غیر یهودی را هم نمی پذیرفتند. لزوم رازداری وخودبرتربینی عامل غریبی وبیگانگی یهود بود(ص249و248). آنها معتقدند از یک غریبه می توانید ربا بگیرید ولی از یک اسراییلی نه (ص259). معامله با غریبه ها بری از هرگونه مسئولیت اخلاقی بود (ص255). در مورد معاملات با غیر یهودیها سیستم قیمت عادلانه وجود نداشت وبراساس نیاز روز ونرخ بازار قیمت تعیین می شد (ص257).

نویسنده تعبیر جالبی از یهودی دارد: دربیابان محدودیت های فعالیت اقتصادی وجود ندارد وبیابان نشین (یهودی سرگردان) رامی توان موجد سرمایه داری نامید، در شبان ها اندیشه ی سود وبهره مثل «چندین برابر شدن گله ظرف چند سال» ریشه می گیرد.(ص349).

در تجارت قدیم کندی و رخوت وجود داشت (ص139). اما یهودیان به سرعت سرمایه جمع می کردند و بسیاری اصول که امروز دیگر عادی هستند را آنها به جهان معرفی کردند. شعار و هدف یهودیان این بود: باید مشتری را به طرف خود کشاند، یهودیان مبدع نظام جلب مشتری بوده اند و لابد پدران تبلیغات امروزی هستند(ص153).

بازرگانان یهودی به سود کمتر قانع بودند ومی توانستند اجناس خود را ارزان تر بفروشند (ص162). قناعت به سود اندک وگردش مستمر سرمایه اندیشه تازه در تجارت شد در اینجا منفعت را سنت وعرف تعیین نمی کرد بلکه هر بازرگان به شخصه تعریف می کرد (ص164). یهودیان ابداع کننده تجارت زباله، نظام فروش قسطی (ص166)، تزیین کالاها (ص154)، تهیه و تدارک غذا هستند. در قدیم بازرگانان دربرج و بارو بودند و ازخطرات مصون می ماندند یا سرزمین های دور را تصرف می کردند وغنیمت می گرفتند اما امروزه با محاسبه وچک چانه وبا ابداع شیوه های جدید،کشف عرصه های جدید،فتح مشکلات با ریسک و پذیرش شیوه های جدید و سازمان دهی نیروها وشرایط کار انجام می شود. (ص185-173).

 نویسنده در جای هم  چهار عامل موفقیت یهودیان را هم جمع بندی کرده است: 1.پراکندگی وآوارگی وحضور در مراکز مختلف اقتصادی و جلب اعتماد مردمان مختلف جهان وانتقال اطلاعات بین برادران دینی:همچون قطرات سرمایه های سیال 2.غریبه بودن وتمرکز بیشتر بر رفتار 3.شهروند درجه دو بودن 4.ثروت (ص199-187). و در جایی دیگر چهار ستون ویژگیهای یهودیان را نام می برد:روشنفکری، غایت باوری، انرژی وتحرک (ص279). و در جایی به توازی میان سرشت نا آرام بازار سهام و یهودیان (ص252) اشاره می کند.

یک ادعای مهم نویسنده این است که آمریکا با پول و حقایق علمی یهودیان کشف شد و می گوید حتی ادعا می کنند کریستف کلمب هم یهودی بوده است. او ضمن برسی نقش مهم یهودیان در رشد آمریکا (ص41تا45) می گوید اولین اروپایی که بر خاک آمریکا پا گذاشت یهودی بود و کشف آمریکا مقارن با بی خانمانی یهودیان در اسپانیاست (ص 33 تا 36)

به نظر ورنر سومبارت یهودیها کاملاً مدرن هستند(ص167) و این واقعیتی است که در رابطه یهودیان و سرمایه داری مدرن کاملاً آشکار است.