درباره ماهواره

ما می توانیم درباره ماهواره تحقیق کنیم و از ابتذال و دروغ هایش بگوییم یا به نظرسنجی ها مراجعه کنیم که مثلا چرا در ایران عرب ها از کردها و کردها از فارس ها بیشتر ماهواره می بینند؟ چرا سنی ها از شیعه ها و تحصیلکرده ها از کم سوادها بیشتر مخاطب ماهواره اند؟ و اساساً علت رشد این دایره زنگی در بین مردم چیست؟ اما به نظر من پرسش اصلی پرسش از ماهیت ماهواره است.

ماهواره در عرف جامعه ما تلویزیون بیگانه است. جدا از این تعریف ماهواره همان تلویزیون است و حتی تلویزیون ملی ما هم سالهاست ماهواره ای شده است. پس از لحاظ ماهیت اصلی تلویزیون و ماهواره هیچ تفاوتی با هم ندارند! از لحاظی دیگر تلویزیون با سینما و نیز با اینترنت و بازی های کامپیوتری همه ذیل عنوان «رسانه» جمع می شوند. رسانه البته واژه جعلی و جدیدی  در زبان ماست که در زبان قدیم به عنوان تأسف و حسرت استعمال می شده و اکنون چون معنای رساندن از آن تلقی شده برای وسایل ارتباط جمعی استعمال می شود. اما نام رسانه گویای ماهیت آن نیست. رسانه دنیای مجازی است و به تعبیری تکنولوژی اطلاعات.

در عصر مدرن جریان انسانها پادرهوا شده اند و از آسمان بریده اند و در زمین هم نمانده اند. ، «تن» فراموش شده  و اینگونه است که دنیای مجازی کم کم ما رافراگرفته است. تکنولوژی اطلاعات در خطی افتاده که تن را از ما می گیرد. ما به تصاویر تبدیل می شویم و با تصاویر سر و کار پیدا می کنیم. جهان علم و تکنیک چندان انتزاعی می شود که تن را در عین تن پروری فراموش می کند. این فراموشی در تکنولوژی اطلاعات صورت صریح پیدا می کند. شاید ذم این جدایی عجیب بنماید. اما فراموش نکنیم که در اسلام دنیا و آخرت ، جسم و روح ، آسمان و زمین، ظاهر و باطن با هم در نظر گرفته می شوند. دکتر داوری اردکانی می گوید: «وقتی خودآگاهی بصورت جهان اطلاعات مجازی در می آید آدمی از وجود و تن خود و از زندگی طبیعی رها می شود و یکسره به عالم وهم و مجاز می پیوندد. اگر فرهنگ فضایی است که بشر در آن می تواند با آسمان و زمین پیوند و ارتباط داشته باشد در عالم مجازی اثر فرهنگ کم و کمتر می شود یا فرهنگی مناسب جهان مجازی قوام می یابد. با پدید آمدن این فرهنگ نسبتی که تاکنون میان تفکر و فرهنگ و معاش وجود داشت معکوس می شود. از این پس فرهنگ و تفکر تابع عادات زیستن در عالم مجازی است».

تلویزیون و اینترنت دو شاخص اصلی دنیای مجازی هستند. در عصر مدرن با تلویزیون فضای زندگی مصنوعی شده است و فهم بشر محدود و سطحی گردیده و شرایط برای تبلیغات و تسلط دیکتاتوروار اقلیت بر مردم به وجود آمده است (به کتاب کندوکاوی در ماهیت و کارکرد تلویزیون از انتشارات صبح مراجعه نمایید). اینترنت هم همین طور است در فضای سایبروقتی بدن ازمیان برود ربط ، مهارت ، واقعیت ومعنا هم از میان می رود. تمام روشهای جست وجوی وب چون مبتنی بر بدن داشتن و در نتیجه فهم مشترک بشری نبوده اند، در شبیه سازی درک مبتنی بر بدن بشر از معنا وارتباط شکست خورده اند (به کتاب اینترنت، نشر ساقی، مراجعه نمایید).

یک مثال: آیا تا به حال فکر کرده ایم چرا تبلیغات در تلویزیون اینقدر جایگاه دارد؟ البته شاید بشود تبلغات را از تلویزیون حذف کرد اما علت رشد پخش تبلیغات و پیام های بازرگانی از تلویزیون چیست؟ این مسئله به ماهیت تلویزیون برمی گردد: تبلیغات به منظور فراهم کردن آنچه مردم به آن نیاز ندارند وجود دارد. مردم آنچه مورد نیاز است را بدون تبلیغات هم می خواهند. تبلیغات در دنیای مجازی اثر گذار است نه در دنیای حقیقی. ممکن است بگوییم تبلیغ در همه جا ضروری است و در دین هم توصیه شده است. اما تبلیغ یعنی رساندن، رساندن یک حقیقت. نه اینکه با جلوه گری و اغواگری و تکرار حسن چیزی را در ذهن مخاطب القا کنیم  بدون انکه واقعاً حسن آن را تبیین کنیم. تبلیغات مجازی  نیاز ایجاد کردن است و تبلیغ حقیق پاسخ به طلب فطری بشر. جالب است که مهمترین ارکان پیام های بازرگانی بانک ها هستند و خود بانک ها مظهری از مجازی شدن معاملات بشری!

یک مثال دیگر: ورزش مدرن بدون رسانه جذابیتی ندارد. خصوصیت مشترک رسانه و ورزش مدرن در توهم زایی آن است. آیا تا به حال فکر کرده ایم چرا برد و باخت یک تیم خارجی برای کما اینقدر مهم است؟ ما چه سودی از این بازی می بریم؟ جز اینکه ارزش سازی برای ما صورت گرفته است؟ این ارزش سازی با کمک رسانه ممکن است. و رسانه هم اگر اخبار ورزشی و پخش مستقیم  و حاشیه پردازی برای ورزش نداشته باشد بخش اصلی مخاطبین خودش را از دست می دهد.

اکنون می توانیم ببینیم چرا ماهواره در بین مردم رشد کرده است. اول اینکه تلویزیون به عنوان یک عضو خانواده بین همگان ضرورت پیدا کرده است. طبق آمارها بیش از 90درصد مردم تلویزیون نگاه می کنند. وقتی تلویزیون ما – با همان اصول دنیای مجازی- اینقدر در بین مردم مؤثر است طبیعی است که روان مردم آمادگی پذیرش تلویزیون های دیگر را داشته باشد. تلویزیون نباید جایگزین روابط انسانها شود. ما وقتی تنها می شویم آمادگی شکست در مقابل ماهواره را داریم. دوم اینکه تلویزیون ما – به جز در عرصه جهت گیری های سیاسی- در زمین بیگانه بازی می کند. بسیاری برنامه های ما تقلیدی از برنامه های خارجی است. طبیعی است که مردم اصل را بهتر از کپی بدانند! برنامه های ما اگر تقلیدی هم نباشند از همان اصول و ابزارهای تبلیغاتی بیگانه استفاده می کنند وقتی این ابزارها در تلویزیون بیگانه _ همان ماهواره- بدون مصلحت سنجی ها راحت تر عرضه می شوند طبیعی است که گرایش ناخواسته مردم به ماهواره بیشتر می شود. برای این کار باید آثاری را که بیشتر رنگ بومی دارند تبلیغ کنیم و درباره آن حرف بزنیم.

چند کتاب درباره تأثیر نقش رسانه :

-        نقش رسانه های تصویری در زوال دوران کودکی،‌نیل پستمن، انتشارات اطلاعات

-        کندوکاری در ماهیت تلویزیون، انتشارات صبح

-        اینترنت، هیوبرت دریفوس، نشر ساقی

-        غفلت و رسانه های فراگیر، یوسفعلی میرشکاک، سوره مهر

-        مطالبی در وبلاگ شخصی من R1001.BLOGFA.COM