فیلمی برای غرب شناسی

غرب با تمام چیزهایی که غرب خوانده می شود هست و با وجود هیچ یک از آنها نیست. شاید غرب را درهنر و سینما آسان تر بتوان یافت و در فیلم 2001، یک ادیسه فضایی پیداتر از همه جاست...(رضاداوری اردکانی، درباره غرب،  ص 11)

 2001:A space odyssey    اثر استنلی کوبریک،‌محصول 1967، آمریکا، 146دقیقه

فیلم 2001 در نگاه اول یک پیشگویی یا پیش بینی از آینده علم و تکنولوژی است اما در همان آغاز هم با نگاه عمیق تر لایه زیرین فیلم قابل تشخیص است. موضوع اصلی فیلم درباره غرب است؛ چنانچه که در کتاب «درباره غرب» به همین نکته اشاره شده است. پس اگر کسانی بگویند اکنون معلوم شده که سال2001 آنچه که عین آرتور سی کلارک (نویسنده فیلم) مدعی شده نیست، این انتقاد چیزی از  اهمیت گزارش کوبریک از ماهیت غرب نمی کاهد.

کوبریک فیلمش را با یک نظریه غربی شروع می کند و با نظریه ای غربی خاتمه می دهد. فیلم 18دقیقه زندگی میمونها و تنازع بقایشان را به نمایش می گذارد و در آخرین صحنه کودکی را که روبه سوی سیاره زمین دارد نشان می دهد. شروع فیلم یادآور نظریه تکامل داروین است و پایان فیلم نظریه کودک نیچه. فیلم سه بخش دارد بخش اول درباره میمونهاست. بخش دوم  درباره مأموریت گروهی فضانورد به منظور بررسی ستون سیاهی کشف شده درکره ماه است و این ستون در بخش اول هم وجود دارد و نیز در بخش سوم. در بخش سوم دو فضانورد  با یک کامپیوتر پیشرفته درگیر می شوند تا جایی که نهایتا کامپیوتر به دست آخرین بازمانده سفینه از کار می افتد و او در سفری که در طی زمان انجام می دهد به سن پیری می رسد  و نهایتا با مشاهده ستون سیاه به کودکی تبدیل می شود.

کلیت فیلم درباره جست و جوی یک راز (ستون سیاه) است که در هر سه بخش حضور دارد. در بخش اول میمون ها در کنار ستون می چرخند و جز تنازع بقا کاری نمی کنند. در بخش دوم جست و جوگران ستون سیاه از فهم آن عاجز می مانند و دچار سردرد می شوند! در بخش سوم انسان دانشمند با تکنولوژی مبارزه می کند و در پایان این نکته القا می شود که راه رهایی انسان از قدرت تکنولوژی و دستیابی به راز زندگی، تولد دوباره در سایه ستون سیاه است.

این اتفاق در سال 2001 نیفتاد اما گویا ادیسه (سرگذشت) بشر ناگزیر به چنین سرنوشتی ختم خواهد شد.