پاسخی به پرسش در باب شهر دینی *

  وقتی از «شهر آرمانی» سخن می گوییم نباید از اهمیت مقاله دکتر داوری با عنوان «شهر و ساکنانش» غفلت کنیم. دکتر داوری معتقد است: مردمان شهر ها و خانه ها را متناسب با روحیه و اعتقاد و بر حسب قواعد زندگی خود بنا می کنند و اگر زمانه و نحوه زندگی مردمان تغییر یابد و بناهای شهرها بر جای باشد به آن بناها شأن دیگر می بخشد.  او در این مقاله در بیان وضع جدید شهرها مشخصا می نویسد: شهرهای جدید با خیابان شهر شده اند و در ادامه می گوید: شهر امروزه بیشتر به یک مهمانخانه و کاروان سرای بزرگ شباهت دارد. در شهرهای کنونی همه مردم مسافرند.  داوری معتقد است شهر جدید به اقتضای مصلحت بینی تهیه نشده است بلکه شهر انعکاس وجود آدمی است. شهر را به اعتبار اعتقاد ساکنانش متصف به صفت دینی و غیر دینی نمی کنند. شهر دینی شهری است که نظم دینی بر آن حاکم است. اکنون مسئله این است که در عصر مدرنیته چگونه می توان شهرها را با نظم اسلامی سامان داد و اداره کرد؟

وقتی از شهر آرمانی از منظر اسلام سخن به میان می آید عادتاً به آرمانشهر و مدینه فاضله و نهایتاً حکومت مهدوی توجه می شود. ولی لازم است برای مدیریت شهری کشور پیشنهادات مشخص تر و ملموس تری ارائه داده می شد. در روزگار ما که به دنبال تبیین الگوی اسلامی ایران پیشرفت هستیم بیان تفاوت شهر مدرن و سنتی مهم است. آیا برای مسئله مطرح در مقاله «شهر و ساکنانش» می توان پاسخی را به بحث گذاشت؟

در کتاب «مدیریت شهری از زاویه دید الگوی پیشرفت اسلامی»،  در مقابل نظریه مدرن مبنی بر مدیریت حمل و نقل محور، نظریه مدیریت محله محور مطرح شده است. بر اساس نظریه مدیریت محله ای که حجت الاسلام علی کشوری مطرح کرده است. فایده اصلی‌ مدیریت محله‌ای برای مدیریت شهری مسأله تَعَرُف است. وقتی محله تبدیل به محل تأمین نیازهای خانوار شد، اولین اتفاقی که می‌افتد این است که به بهانه تأمین سبد نیازهای خانوار ارتباطات اعضای خانواده‌ها و اعضای محله با یکدیگر گسترش پیدا می‌کند. این رفت و آمدهایی که در دورن محله به بهانه تأمین سبد نیازهای خانوار اتفاق می‌افتد، باعث می‌شود که ارتباطات افراد محله گسترده‌تر شود و به همین دلیل همدیگر را بیشتر خواهند شناخت، لذا میوه ارتباطات گسترده شناخت گسترده خواهد بود. در این نظریه می خوانیم که یکی  از میوه‌های تعرّف، مسأله امنیت است؛ اگر جمعیتی همدیگر را خوب بشناسند، مواظبت‌ها ارتقا پیدا می‌کند و به یک نوع خودکنترلی ختم می‌شود. یکی دیگر از فوائد تعرف، تسهیل روابط اجتماعی است. یکی از عناصر روابط اجتماعی مسئله ازدواج است. چرا الان مسئولین وزارت ارشاد ما به دنبال گسترش سایت همسرگزینی هستند؟ چون شناختی بین مردم با همدیگر وجود ندارد، لذا در پی این راه های معیوب برمی‌آیند.

 این نظریه پاسخی از حجت الاسلام علی کشوری به مسئله دکتر رضاداوری اردکانی است وبرای تفصیل مطالب می توان به کتاب مربوط مراجعه کرد. 

اساساً نظریاتی از این نوع در مبحث شهرآرمانی از نگاه دین بسیار لازم و ضروری هستند. ما حتی باید از قرآن برای شهر آرمانی استنطاق کنیم. مدتی است به این آیه 87 سوره یونس فکر می کنم که معنا و نتایج دستور قرآن که وَاجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً چیست؟

***

کتاب «شهر آرمانی از دیدگاه دین و دانش» اثر آقای علی قبادی در عنوان مهم است. چون بایدباور داشته باشیم دین هم در مورد شهر و شهر آرمانی برای ما سخنها دارد. و ما می بینیم که دغدغه دینی نویسنده در این کتاب بسیار آشکار است و پایان و جمع بندی اثر (به سوی جهان  شهر) آرمانشهر دینی را مطرح می کند. در این اثر اطلاعات و مطالب متنوع و منابع مختلفی (از فلسفه و ادبیات و سینما تا مدیریت و اقتصاد و معماری) به خواننده معرفی می شود. هر چند سی درصد نگارش مربوط به مؤلف است و دغدغه نقل قول های کامل موجب حجیم شدن کتاب شده است. اما به هر حال تلنگری به مخاطب است که به یک موضوع مهجور رسیدگی کند.

در این کتاب در پاسخ به پرسش از شهر دینی دو پاسخ وجود دارد. در یکجا یکی از عوامل شهراسلامی بازار عنوان شده است. اما برای خواننده مشخص نیست که بازار با اسلامیت شهر چه نسبتی دارد و آیا اینکه شهرت نام بازار در تاریخ شهرهای اسلامی آن را مقوم اسلامیت شهر می کند یا نه؟ در جمع بندی کتاب هم سخن از جهان شهر مهدوی است. در حالی که به نظر می رسد ما باید به صورت تفصیلی بفهمیم مدینه فاضله مهدوی چطور تمدنی دارد.

 سخن فوق تلاشی برای طرح بحث در همین راستا بود.

 

* متن سخنرانی در همایش نقد کتاب شهر آرمانی از دیدگاه دین و دانش